TestimonialS

ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਥ ਦੀ ਅਗਾਹੂੰ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਤੇ ਸੱਤਾ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਉਹ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਅਪਣਾ ਹੱਕ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸਰਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ-ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੂਹਰਲੀਆਂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲਿਆਂ ਬਗ਼ੈਰ ਲੜਨਾ ਸੀ।ਮੈਂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਿਤਾਬ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹ ਰੋਕ ਕੇ ਪੜ੍ਹੀ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਮੇਰੀ ਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਵੇ। ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਹੁਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਥ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਇਹ ਕਾਰਜ ਸਿਰੇ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹੱਥ-ਚਿੱਤਰ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਬਾਕਮਾਲ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੋਣਗੀਆਂ।

This book is in itself a history of the twentieth-century Sikh struggle and will be a force guiding the youth of the Sikh panth forward. Those high on power and political dominance assumed oppression was their right. On the frontlines, it was Sardar Jaswant Singh Khalra’s mission to defy the government’s tyranny; not to lament, but to hold it accountable through legal means without taking the law into his own hands.
I held my breath while reading the entire book; I felt the words were my own. Gurmeet Kaur has taken this task on with great care, understanding the pains of Punjab and our panth. The beautiful artwork and historical pictures help further the subject matter understanding.

ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜੇ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਅਗਾੜੀ ਸਾਖਿਆਤ ਲਿਆ ਖਲ੍ਹਾਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨੇ ਅਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਿਊਣ ਦੇ ਹੱਕ ਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਉਸ ਬਾਗ਼ੀ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਹਨੇ ਬਿਨਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਕ ਡਾਹ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ-ਜਬਰ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ।

The Valiant brings to life in flesh and blood, Jaswant Singh Khalra, the activist who died defending people’s right to life and the rule of law. A moving tale of courage under fire, of a rebel who confronted tyranny with defiance, without arms and guns.

ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਲਾ ਤੇ ਲਿਖਤ ਦਾ ਆਹਲਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਇਹਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਮੈਂ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗਾ ਮਨੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਦੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜਬਰ-ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁਧ ਡਟਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਿਆ।

But for this work of art and writing, I would not have understood how Jaswant Singh, the man, became part of the glorious heritage of standing up to oppression, challenging the power, and establishing righteousness; transforming into a legend and an inspiration.

“ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਚਾਕਰ ਸੇ ਭਲੇ।। ਨਾਨਕ ਤਿਨ ਮੁਖ ਉਜਲੇ।।” (ਸ.ਗ.ਗ.ਸ. : ਪੰਨਾ - ੨੧੧)
ਅੱਜ ਉਸ ਨਿਰਭਉ ਤੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਸ ਸਰਵਉੱਚਤਮ ਦੀ ਕਿਰਤ, ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਭਾਉ (ਪ੍ਰੇਮ) ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੂਰਮੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਮਹਾਨ ਆਤਮਾ ਦੀ ਲੇਖਕਾ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ‘ਮਰਜੀਵੜਾ’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ) ਦੀ ਜੀਵਨ ਗਾਥਾ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਰੀਵਿਊ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਅਤੀ ਪੀੜਤ ਤੇ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰ ਰਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪਿਆਂ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਹਾਲੋਂ ਬੇਹਾਲ ਸਨ, ਸੀਨੇ ਪਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਉਕੇ ਭਰਦੇ ਸਨ, ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਰਿਆ ਮੁੱਕਣ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤੀ ਦੀ ਟਿਕਟਿਕੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਕਾਲੇ ਬਦਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕਿਰਨ ਵੇਖਣ ‘ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ; ਨੂੰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਤੇ ਫਿਰ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਤੇ ਖੁਰਾ ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਡਿਕਟੇਟਰਾਨਾ ਨੀਤੀਆਂ (ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਨਾਲ) ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਤੀ ਗੰਭੀਰ, ਪੇਚੀਦਾ, ਦਿਨ-ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਆਪਦੀ ਜਾਨ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਕਾਰਜ ਆਰੰਭਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਉਸ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਇਆ ...

ਦੀਵਾ ਬਲ਼ੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ, ਵਕਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਖਾਲ਼ੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਦੇ ਵੀ ਵਕਤ ਦੀਆਂ ਮੁਹਤਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ‘ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ – ਮਰਜੀਵੜਾ’ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਅਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਲੇਖਕਾ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਿਤ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਬਹੁਮੁੱਲਾ ਕਾਰਜ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਸੁਚੱਜੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ ਬਣ ਸਕਣ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਲੇਖਕਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ, 1947 ਦੀ ਦੇਸ਼ ਵੰਡ, 1965 ਦੀ ਜੰਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਵੰਡ, 1975 ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ, ਨਵੰਬਰ 1984 ਦਾ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੌਖਟੇ ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਦਾ ਉਭਾਰ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮਰਜੀਵੜੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ। ...

ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਇੰਜਨੀਅਰ ਤੇ ਸੁਹਣੀ ਕਮਾਈ ਵਾਲੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੇ ਮੋਹ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਹੈ। ਸੋਹਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੋਹਣੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਲੇਖਿਕਾ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਲਾਂਘ ਅਗਾਂਹ ਨੂੰ ਪੁੱਟਦਿਆਂ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਖੌਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰਿਪੇਸ਼ ਦੁੱਖਾਂ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਈ ਹੈ। ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸਾਕਾ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਤੀਜੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਗਾਥਾ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਮਾਨਵੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਅਲੰਬਰਦਾਰ ਮਰਜੀਵੜੇ ਸ੍ਰ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ, ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲੀ ਬੇਦਾਗ, ਨਿਰ-ਸੁਆਰਥ ਅਤੇ ਨਿੱਡਰ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ...

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ 'ਮਰਜੀਵੜਾ' ਕਿਤਾਬ ਬਾਲਪਨ ਤੋਂ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ ‘ਤੇ ਪੈਰ ਧਰਦੇ ਬਾਲਾਂ (ਪਾਠਕਾਂ) ਨੂੰ ਜਿਥੇ ਆਪਣੇ ਗੌਰਵਮਈ ਵੀਰਤਾ ਭਰਪੂਰ ਸਿਖ ਵਿਰਸੇ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਤੇ ਸਿਖ ਕੌਮ ਵਲੋਂ ਝੱਲੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਗਾਥਾ ਨੂੰ ਦਿਲ-ਖਿੱਚਵੇਂ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿੰਨ੍ਹਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਸਿਖੀ ਦੇ ਅਨਿਆਂ ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਧੱਕੇ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇਨਸਾਫ਼, ਸੱਚ, ਨਿਆਂ ਤੇ ਸਿਦਕ ਦੀ ਸ਼ਮ੍ਹਾਂ ਬਣ ਜਲਣਾ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਇਹ ਗਾਥਾ ਹੈ ਇਕ ਸੱਚੇ ਨਾਇਕ (ਮਰਜੀਵੜੇ ਯੋਧੇ) ਦੀ ਜਿਸਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸੁਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਬਿਖੜੇ ਪੈਂਡੇ ਚੁਣੇ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਆਸਰਿਆਂ ਤੇ ਲਾਵਾਰਸਾਂ ਦਾ ਵਾਰਸ ਬਣ ਜੂਝਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਦਿਨ ਖੁਦ ਲਾਵਾਰਸ ਲਾਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ।

ਸੋ ਸਿਖੁ ਸਖਾ ਬੰਧਪੁ ਹੈ ਭਾਈ ਜਿ ਗੁਰ ਕੇ ਭਾਣੇ ਵਿਚਿ ਆਵੈ ॥
“He alone, is a Sikh, a friend, a relative and a sibling, who walks in the way of the Guru’s Will [lives by God’s Will]” (Guru Amardas Sahib ji, SGGS p.601)
Reviewing an overwhelming and traumatic piece of history is always a rich and nerve-wracking experience. Ms. Gurmeet Kaur’s book “The Valiant” delves into aspects of Jaswant Singh Khalra’s personal life that have not been captured in detail by any other author. She lends a fresh perspective into a painful facet of Sikh history and highlights the personal sacrifice of a courageous Sikh.The prologue of the book opens with a fable that brought to mind the memory of Jaswant Singh’s larger than life character. I was in the audience in 1995 when Jaswant Singh narrated that fable, ‘the little lamp in the darkness’. It is as inspiring today, as it was then. There are many anecdotes of his character that highlight his principled life. Jaswant Singh was barely thirteen when he ...

...I recommend this book to young Americans who are deeply interested in the issues of social justice, human rights, and state-sanctioned violence. I advocate integrating The Valiant into social studies, history, and social justice curricula in American secondary schools. Gurmeet Kaur creates a beautifully engaging book honoring Khalra’s legacy that brings the human dimensions of this important history to life for young adults all over the world. After all, learning the lessons of one Lamp far away can help illuminate the darkness closer to home.

Jasmit Singh Founder, Khalsa Gurmat School, SeattleThis book is a labor of love and hard work driven out of need to share a very important story.Besides the amazing illustrations that bring to life the narrative, the journey that spans three generations leads the reader through the socio-political situation of the sub-continent while tying it back to the story of Jaswant Singh’s life makes the experience so much more meaningful.The discussion of Komagata Maru and its relevance to shaping his character; the freedom struggle and the partition; then how as a young man he saw the land of five rivers being reduced to a fraction of its size; the Anandpur Sahib Resolution and the attack on Darbar Sahib - all are essential to him becoming the light that seeks justice for those who are forgotten.In this book Gurmeet Kaur has synthesized this vast body of knowledge and personal family stories for all types of educators who can help children understand the context of this important part of our history.

What qualities make a person stand up in the face of tyranny at all costs including the supreme sacrifice of one’s life?Who are the archers that make the arc of the moral universe bend to justice? “It is I,” respond all Sikhs who seek to lead virtuous life in accordance with the lessons bequeathed to them by the Gurus and the multiple subsequent heroes of Punjabi history. Very few have attained that standard of moral rectitude and those that have, remain etched in our collective memories in our daily prayers or ardaas.Enter one more hero in the pantheon. Author Gurmeet Kaur has done a masterful job of depicting the legacy of Jaswant Singh Khalra and weaving it in the tapestry of the Khalsa ideology that preceded him. In a very fluid and elegant style that enhances detailed content but is not turgid; is historical but not polemical; Gurmeet Kaur provides the reader with an insight into Jaswant Khalra’s deeply ingrained passion for standing up to tyranny by government …